YILLIK ASGARİ ÜCRETLİ İZİN SÜRELERİ
Çalışanların dinlenme hakkının yasalarla korunduğu konulardan belki de en önemlilerden biri olan yıllık ücretli izin uygulamasıdır. Çalışanların her yıl ücretleri ödenerek kanunlarla belirlenen süre içerisinde dinlendirilmesi sağlıklarının korunması ve iş güçlerinin yenilenmesi açısından önemlidir. Yıllık izin hakkından vazgeçilemez feragat edilemez.
İş ilişkisi devam ettiği aşamada ve henüz izin kullanılmayan dönemde yıllık izin ücreti altında yapılan ödemeler avans niteliği taşır. İş sözleşmesinin feshinde kullanılmayan izin süreleri için son alınan ücretten hesaplanır ve çalışırken izin ücreti adı altında yapılmış olan ödemeler de mahsup edilebilir.
İş sözleşmesinin, herhangi bir sebeple sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücretler sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden hesaplanır ve kendisine ödenmesi zorunludur. İşçinin aynı iş yerinde iki ayrı dönem de çalışması ve ikinci dönem izin hesabında ilk dönem çalışmaları da dikkate alınır.
Nitelikleri itibariyle bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanların yıllık izin hakkı bulunmaz. Ancak bunun iki istisnai durumu vardır: İlk durum; eğer işçinin bir takvim yılı içerisinde 11 ayı (330 gün) aşan çalışma günü var ise yalnızca o yıl yıllık izne hak kazanır. Yargıtay 11 ay kriterini son dönemde 9 ayı aşan çalışma olarak baz almaktadır. İkinci durum ise her yıl çalışma dönemi olarak belirlenen dönem dışında çalışma söz konusu ise o yıl ile kısıtlı çalışma süresi yıllık izin ücreti hesabında dikkate alınır. Eğer işçi aralıklı olarak çalıştırılmış ise mevsimlik işten bahsedilemez ve izin hesabında dikkate alınır. Geçici işçi olarak çalışılan dönem yıllık izin hesabında dikkate alınır. Yıllık izin döneminde işçi ücret karşılığı başka işte çalışamaz eğer çalıştığı tespit edilir ve ispatlanırsa izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işvereni tarafından geri alınabilir. İşyeri devir işlemlerinde ise işçinin devreden işveren yanındaki çalışmaları da izin hesabında hesaplanır izinleri de devrolur.
Yıllık ücretli izin hakkının kazanılması ve izin süreleri
İşyerinde işe başladığı an itibariyle, deneme süresi de dahil olmak üzere, en az 1 yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. İşyerindeki çalışması bir yılı doldurmayan işçiler için orantılı olarak bir ücretli izin hakkı söz konusu değildir. Bu süre aynı işverenin değişik işyerlerinde geçen çalışmalar birleştirilerek dikkate alınmalıdır. Bu çalışmaların kesintisiz olması şart olmayıp, aralıklı olması halinde ise yine izin hesabında dikkate alınmalıdır. Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir. Çalışma yıllarına ve durumlarına göre ücretli izin süreleri şöyledir:
- Bir yıldan beş yıla kadar (5 yıl dahil) olanlara 14 günden,
- 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden,
- 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
- Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır.
- Ancak 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
Yıllık izin süresi belirlenirken işçinin izne hak kazandığı andaki çalışma süresi baz alınır. Örneğin işyerinde 2 yıldır çalışan bir işçi 14 günlük yıllık ücretli izne hakka sahip olur.
Yıllık ücretli iznin uygulanması
Kural olarak yıllık izin süresi bölünemez, parçalanamaz ama tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere kullanılabilir. İşçi en az 10 günlük bir dinlenmeden sonra kalan izinlerini 1,2 gün şeklinde de kullanabilme hakkına sahip.
Yıllık izin zamanını belirlemek işverenin yönetim hakkı kapsamı dahilindedir. İşçinin yıllık izin kullandığını belirterek istediği zaman işyerine gelmemesi işverence izinli sayılmadığı sürece devamsızlık hali oluşturur. İşveren tarafından yıl içinde verilmiş diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne dahil edilemez. Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine denk gelen milli bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılamaz. Yıllık ücretli izinleri işyerinin bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olan işçilere istekte bulunmaları halinde ve bu durumu belgelemeleri şartıyla gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşçinin yıllık ücretli izin süresi içinde hastalanması ve istirahat alması halinde hastalıkta geçirilen süreler izin süresine eklemek zorunludur. Alt işveren işçilerinden, alt işvereni değiştiği durumda aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık ücretli izin süresi, aynı işyerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır ve eski hakları aynen geçerlidir.
Yıllık izin ücreti hesabı ve ödenmesi
İş Kanunu 57. Maddesi gereğince “İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir” şeklinde belirtilmiştir. İşçilerin birikmiş izinlerini toplu kullanması halinde peşin ödeme sorunu ortaya çıkabilir. Fazla çalışma, prim, ikramiye, sosyal yardımlar vb. ödemeler yıllı izin ücretlerinin belirlenmesinde hesaplanamaz.
İş akdinin sona ermesinde izin ücreti
İş ilişkisi devam ettiği süre içinde işveren işçinin hak ettiği yıllık ücretli iznini, gecikme bile olsa, kullandırmak zorundadır. İşçi çalıştığı sürece yıllık izin ücretini talep edemez ama işçi hak ettiği iznini kullanamadan iş akdi sona ermiş ise izin süresine ait ücreti kendisine ödenmek zorundadır. Bu akdin ne biçimde sona erdiği önem taşımamakla beraber, bütün haller de ölüm, istifa gibi durumlarda bu ücret ödenmek zorundadır. Yıllık İzin süresinin ücreti iznin kullandırılmadığı yıllara ait ücretler üzerinden değil, iş akdinin sona erdiği tarihteki son alınan brüt ücret göz önünde tutularak hesaplanır ve ödenir. İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde iş kanununun 17’nci maddesinde belirtilen bildirim süresiyle, 27’nci madde gereğince işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri yıllık ücretli izin süreleri ile birleştirilemez. Yıllık izin ücretleri sigorta primi ve gelir vergisine tabi tutulur.
Yıllık ücretli izinde zamanaşımı süresi var mı?
Yıllık izin ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 4857 sayılı İş Kanunun 32/son maddesince 5 yıl olarak belirtilmiştir. Ödemesi yapılmayan yıllık izin ücretlerin zamanaşımı konusunda farklı uygulamalar bulunmaktadır. İşçinin iş akdi devam ettiği sürece yıllık izinleri zamanaşımına uğrayamaz. İş Kanunu yönünden iş akdi feshi halinde kullanılmayan izinlere ilişkin ücret, fesih tarihinden itibaren 5 yıl içinde zamanaşımına, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu uygulamasında ise 10 yıllık zamanaşımına tabi tutulmuştur.
İşveren işçisine zorla yıllık izin kullandırtabilir mi?
İş Kanunu gereğince yıllık izin kullanımı işçinin ya da işverenin inisiyatifine bırakmadan, yıllık iznin işçiye mutlaka kullandırılması gerektiğini açıklamıştır. Yıllık izin Yönetmeliği işçi hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirmesi gerekir. İzin kurulu veya işveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. İzin tarihleri izin sıra ve nöbetleşmesini göstermek üzere söz konusu kurulca düzenlenecek çizelgeler işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak hazırlanır. Aynı tarihe denk gelen izin isteklerinde; işçinin işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak önceliğin kimde olacağı belirlenir. İşveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içerisinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulaması yapabilir. İşçi yıllık izne çıkmak istememesi halinde, işverenin yönetim hakkı kapsamında çalışanı yıllık izne gönderme hakkı bulunmaktadır. Yasalar da işverene çalışanını yıllık izne gönderme ile sorumlu tutmuştur.